9 клас Тэма ўрока: “Абагульненне па тэме “Расійская дзяржава і славянскія краіны ў XIX – пачатку XX ст.”
Мэты: Паўтарыць, абагульніць, сістэматызаваць вывучаны матэрыял, звярнуць увагу на ролю асобы ў гісторыі.
Развіваць уменні працаваць з аналітычнымі крыніцамі, ацэньваць дзейнасць гістарычных асоб, удасканальваць навыкі работы з ілюстрацыяй, картай, падручнікам.
Выхоўваць пачуццё павагі да таварышаў, здольнасці выказваць свой пункт гледжання.
Абсталяванне: Кошалеў, У. С. Сусветная гісторыя Новага часу XIX – пачатку XX с.: вучэбны дапаможнік для 9-га класа агульнаадукацыйных устаноў/ У. С. Кошалеў. – 3-е выданне, дапоўнена і перагледжана – Мінск: БДУ, 2010. – 231 с.; атлас “Сусветная гісторыя Новага часу XIX – пачатку XX ст.” для 8-га класа. – Мінск: Белкартаграфія, 2008; контурная карта, мультымедыйная ўстаноўка, раздатачны матэрыял.
Асноўныя паняцці: Айчынная вайна 1812 г., дзекабрысты, народніцтва, самадзяржаўе, заходнікі, славянафілы, разначынцы, буржуазныя рэформы, рэвалюцыйныя дэмакраты, крызіс феадалізму, земствы, Дзяржаўная дума, нацыянальна-вызваленчы рух, Лютаўская буржуазна-дэмакратычная рэвалюцыя, Кастрычніцкая рэвалюцыя.
Ход урока
І. Арганізацыйны момант
Стварэнне псіха-эмацыянальнай атмасферы.
- Устаньце тыя, хто сёння прыйшоў з добрым настроем на ўрок.
- Цяпер тыя, у каго ён не вельмі добры.
- Тыя, каму цікава, што будзем вывучаць на ўроку.
- Тыя, каму ніколі не бывае сумна на ўроку гісторыі.
- Тыя, хто сёння гатовы дапамагчы іншым у працы на ўроку.
Дзякуй, цяпер я бачу, хто і як настроены на працу. Буду імкнуцца з свайго боку зрабіць так, каб вы атрымалі задавальненне ад нашай сённяшняй сустрэчы.
ІІ. Паўтарэнне пройдзенага матэрыялу
Аб’яўленне тэмы ўрока, асноўных задач.
Урок праводзіцца ў форме гульні, клас дзеліцца на каманды, прыдумвае сваю назву.
На экране размешчана тэматыка пытанняў, за кожнае пытанне вучні атрымліваюць адпаведную колькасць балаў, перамагае каманда, якая атрымае больш балаў.
“Расія ў першай палове XIX ст.”
- Насельніцтва шматнацыянальнай Расійскай імперыі адносілася да розных канфесій, асноўнымі з іх былі:
а) праваслаўе і іслам;
б) іудаізм і каталіцызм;
в) іслам і будызм.
- У першай палове XIX ст. Расія была найбуйнейшай краінай свету, за паўстагоддзе яе тэрыторыя павялічылася :
а) з 16 да 18 млн км²;
б) з 18 да 20 млн км²;
в) з 20 да 25 млн км².
Колькасць насельніцтва Расіі ўзрасла да:
а) 70 млн чалавек;
б) 80 млн чалавек;
в) 90 млн чалавек.
- Закончыце сказ:
Расія ў XIX ст. з’ўлялася ( рэспублікай, манархіяй).
Пануючым саслоўем у расійскім грамадстве былі ( сяляне, дваранства, мяшчанства).
Зямлёю з прыгоннымі сялянамі маглі валодаць (дваранства, купцы, духавенства).
Выхадцы з розных саслоўяў (духавенства, мяшчанства, збяднелае дваранства), якія займаліся разумовай працай, складалі слой так называемых ( ганаровых грамадзян, разначынцаў).
4. Вызначце паняцці па дадзеных азначэннях:
а) пэўнае веравызнанне, а таксама афіцыйная прыналежнасць да якога-небудзь рэлігійнага кірунку;
б) урачысты пісьмовы зварот вярхоўнай улады да насельніцтва;
в) выхадцы з розных саслоўяў, якія займаліся пераважна разумовай працай.
- Вызначце найважнейшую прычыну паражэння выступлення дзекабрыстаў на Сенацкай плошчы:
а) адсутнасць адзінага кіраўніцтва паўстаннем;
б) дзеянні ўдзельнікаў паўстанняў былі няўзгоднены;
в) дзекабрысты не карысталіся падтрымкай народа;
г) адсутнічала падтрымка паўстаўшых з боку ўсіх слаёў грамадства.
Сваю думку абгрунтуйце.
6. Запоўніце табліцу “Асноўныя падзеі Айчыннай вайны 1812 г.”
|
12 чэрвеня 1812 г.
|
Войскі Напалеона перайшлі Нёман і ўварваліся ў Расійскую імперыю
|
|
Жнівень 1812 г.
|
Галоўнакамандуючым Расійскай арміі прызначаны Міхаіл Іларыёнавіч Кутузаў
|
|
26 жніўня 1812 г.
|
Барадзінская бітва
|
|
1 верасня 1812 г.
|
Кутузаў прыняў рашэнне пакінуць Маскву
|
|
14 – 16 лістапада 1812 г.
|
Пераправа французскага войска праз р. Бярэзіну
|
|
25 снежня 1812 г.
|
Маніфест “Аб пераможным заканчэнні Айчыннай вайны” Аляксандра І
|
7. Якія накірункі грмадскай думкі існавалі ў той час у Расіі? Заходнікі і славянафілы (З і С)
Вызначце, чым яны адрозніваліся, а чым былі падобнымі.
а) Прыгоннае права павінна быць адменена. З, С
б) Расія павінна развівацца самабытным шляхам. С
в) Расія павінна паўтарыць шлях Заходняй Еўропы. З
г) Грамадскі ідэал – грамадства, заснаванае на капіталістычных каштоўнасцях. З
д) Грамадскі ідэал – сялянская абшчына і праваслаўная вера. С
е) Пераўтварэнні дзяржаўнага ладу Расіі не павінны ажыццяўляцца рэвалюцыйным шляхам. З, С
- Чым ўзаемазвязаныя наступныя малюнкі і партрэты.
Напалеон Барадзінская бітва Кутузаў
- Каму належаць наступныя словы: “Калі імператар Напалеон пачне супраць мяне вайну, то магчыма і нават верагодна, што ён нас паб’е, калі мы прымем бітву. Але гэта яшчэ не дасць яму міру… За нас – неабдымныя прасторы… Француз храбры, але доўгія нястачы і кепскі клімат стамляюць і бянтэжаць яго. За нас будуць ваяваць наш клімат і наша зіма” Аляксандр І
- Аб кім ідзе размова:
“Пры ім ўзрасла роля Асабістай яго імператарскай вялікасці канцылярыі. Было створана Трэцяе аддзяленне канцылярыі, якое стала органам палітычнага нагляду і вышуку. Усе органы знаходзіліся пад поўным кантролем Трэцяга аддзялення. Яго выканаўчым органам быў жандармскі корпус на чале з генералам А. Х. Бенкендорфам.” Мікалай І
“Унутраная і знешняя палітыка Расіі ў другой палове XIX ст.”
- Пра каго пісаў адзін з вышэйшых саноўнікаў: “Уверсе бляск, унізе гніль”. Царскія чыноўнікі
2. Каму належаць наступныя словы: “Здаю табе каманду не ўпарадку”. Аляксандру І
3. Хто ўзначальваў Сакрэтны камітэт для вырашэння сялянскага пытання?
а) цар Аляксандр І
б) вялікі князь Канстанцін Мікалаевіч
в) паэт і гуманіст В. А. Жукоўскі.
4. Якія кааліцыі стварыліся пасля руска-турэцкай вайны? Якія краіны ў іх уваходзілі?
Траісты саюз – Германія, Аўстра-Венгрыя, Італія.
Антанта – Расія, Францыя, Вялікабрытанія.
5. Суаднясіце даты і падзеі.
а)19 лютага 1861 г. б)1864 г. в)1870 г. г)1874 г.
1) судовая рэформа, 2) ваенная рэформа, 3) адмена прыгоннага права, 4) рэформа мясцовага кіравання, 5) гарадская рэформа.
1б, 2г, 3а, 4б, 5в.
6. Вызначце прычыны і вынікі Крымскай вайны 1853 – 1856 гг.
Прычыны: “ўсходняе пытанне”.
Вынікі: паражэнне ў вайне Расіі, пазбавілася права на Чарнаморскі флот.
7. Вызначце прычыны і вынікі руска-турэцкай вайны 1877 – 1878 гг.
Прычыны: падтрымка паўднёвых славян (Балгарыі, Босніі і Герцагавіне).
Вынікі: перамога рускай арміі, Сербія і Румынія – незалежнасць, Балгарыя – аўтаномія. Вялікабрытанія і Аўстра-Венгрыя незадаволеныя мірным дагаворам, змянілі яго ў горшы бок для Расіі.
- Вызначце змест рэформ, якія былі праведзены Аляксандрам ІІ.
Рэформа мясцовага кіравання – земствы, якія займаліся гаспадарчымі пытаннямі.
Рэформа гарадскога самакіравання – гарадскія думы, выбіралі гарадскога галаву і гарадскую ўправу, займаліся гаспадарчымі справамі.
Судовая рэформа – усесаслоўны суд, незалежнасць суда ад адміністрацыі.
Ваенная рэформа – усеагульная воінская павіннасць, флот – 7 г. службы, сухапутныя – 6 г.
Рэформа ў галіне адукацыі і асветы – усесаслоўная фармальная роўнасць у сярэдняй адукацыі, унутраная аўтаномія ва ўніверсітэтах.
9. У паэме М. А. Някрасава “Каму на Русі жыць добра” ёсць ацэнка адной з рэформ:
“Сышло вязьмо спрадвечнае,
Парвалася сталёвае:
Канцом па пану ўдарыла
Другім – па мужыку!..”
Аб якой рэформе ідзе размова? Растлумачце яе сутнасць.
19 лютага 1861 г. Маніфест аб адмене прыгоннага права ў Расіі.
- сяляне атрымалі асабістую свабоду,
- вызваляліся ад прыгоннага права разам з зямлёй,
- адбывалі ранейшыя феадальныя павіннасці,
- выкупныя плацяжы за землю,
- лепшыя землі заставаліся ў памешчыкаў.
- Аб кім ідзе размова: “Я атрымаў добрую адукацыю. Маім выхавацелем быў знакаміты рускі паэт Васіль Жукоўскі. Я не з’яўляюся ні рэфарматарам, ні кансерватарам. У адрозненне ад свайго бацькі не маю цвёрдага характару. Буду абараняць інтарэсы дваранства. Пры гэтым разумею неабходнасць пераўтварэнняў і перш за ўсё вызвалення сялян ад прыгоннай залежнасці. У час майго кіравання ў Расіі будуць гаварыць пра “адлігу”. Аграрная рэформа будзе вельмі старанна рыхтавацца мною. З гэтай мэтай будуць створаны Сакрэтны камітэт, а на месцах дваранскія губернскія камітэты. дваране прапаноўвалі свае праекты вызвалення сялян…” Аляксандр ІІ
“Расія на мяжы стагоддзяў”
1. Што значыць словазлучэнне “хаджэнне ў народ”. Раскрыць сутнасць.
Агітацыі інтэлігенцыяй сялян на бунт і паўстанне да звяржэння самадзяржаўя.
- Пра каго і чаму гаварылі рускія рэвалюцыянеры: “З чаго пачалося праўленне … - тым яно і закончыцца”. Мікалай ІІ
3. Чым вядомы члены рэвалюцыйнай арганізацыі “Народная воля”, якая ўзнікла 1879 г.? Распрацавалі план царазабойства.
4. У пачатку руска-японскай вайны 27 студзеня 1904 г. крэйсер … і карабель … мужна змагаліся ў порце Чэмульпо з японскай эскадрай.
Вызначце назвы крэйсера і карабля. “Вараг” і “Карэец”
5. У час руска-япоскай вайны рускія войскі пад кіраўніцтвам генерала-лейтэнанта Р. І. Кандраценкі мужна абаранялі ваенна-марскую крэпасць … Пасля таго, як загінуў Кандраценка, крэпасць была здана генералам А. М. Стэселям сапернікам.
Назавіце крэпасць і дату, калі яе страцілі. Порт –Артур, 20 снежня 1904 г.
6. 14 мая 1905 г. Другая Ціхаакіянская эскадра зайшла ў Цусімскі праліў з мэтай прарвацца ва Уладзівасток і была выяўлена японскім флотам. Тэхнічная перавага японскіх караблёў вызначыла вынік бітвы.
Назавіце бітву. Цусімская бітва
7. Гэта бітва вядома як адна з вырашальных сухапутных бітваў руска-японскай вайны.
Назавіце бітву. Мукдэнская бітва
8. Гэты мір завяршыў руска-японскую вайну. Заключаны ў жніўні 1905 г. Расія прызнала Карэю сферай уплыву Японіі, уступіла ёй Паўднёвы Сахалін і правы на Ляадунскі паўвостраў з Порт-Артурам і Дальнім.
Як называецца гэты дагавор і дзе быў падпісаны. Портсмуцкі мір ЗША
9. Яго старэйшы брат пакараны за ўдзел у замаху на цара Аляксандра III. Сам узначальваў партыю бальшавікоў. Вызначыўшы курс на перамогу сацыялістычнай рэвалюцыі, узначаліў кіраўніцтва Кастрычніцкім паўстаннем у Петраградзе. У. І. Ульянаў (Ленін)
10. Да каго былі звернуты наступныя радкі з пракламацыі, кім яна была напісана?
“Два гады намаганняў і цяжкіх ахвяр увянчаліся поспехам. Цяпер уся Расія можа пераканацца, што настойлівае і ўпартае вядзенне барацьбы здольна зламаць нават векавы дэспатызм Раманавых”. Прачытаўшы яе … сказаў: “Я дрэнна ведаю гісторыю, але гэтыя бомбакідальнікі, здаецца, ведаюць яе горай за мяне”. Аляксандр ІІІ нарадавольцы
Фізкультхвілінка
Гучыць музыка.
Вачыма знайсці адказы на пытанні.
Пачатак першай рускай рэвалюцыі – 1905 г.
Паўстанне дзекабрыстаў – 1825 г.
Айчынная вайна – 1812 г.
Адмена прыгоннага права – 1861 г.
пачатак руска-турэцкай вайны – 1877 г.
Лютаўская рэвалюцыя – 1917 г.
Пачатак руска-японскай вайны – 1904 г.
Крышку пагуляем.
А зараз успомнім, як нашы продкі называлі некаторыя часткі цела.
- Наморщите своё чело (лоб).
- Дотроньтесь дланями до ланит (ладонями до щёк).
- Пожмите ременами (плечами).
- Положите десницу на перси (правую руку на грудь).
- Поднимите вверх перст (палец).
“Расія ў гады рэвалюцыйных падзей (1905 – 1917)”
1. Чым вядомы свяшчэннік Г. А. Гапон?
Свяшчэннік, які ўзначаліў мірную рабочую дэманстрацыю да цара з петыцыяй.
2. Што значыць выраз “трэцячэрвеньскі пераварот”?
3 чэрвеня 1907 г. быў выдадзены царскі Маніфест аб роспуску ІІ Дзяржаўнай думы. Завяршэнне першай расійскай рэвалюцыі.
3. Асноўныя лозунгі Кастрычніцкай рэвалюцыі.
Мір народу! Фабрыкі і заводы рабочым! Зямлю сялянам! Уся ўлада Саветам!
- Кастрычніцкая рэвалюцыя – гэта рэвалюцыя ці дзяржаўны пераварот?
Дзяржаўны пераварот — змена ўлады ў дзяржаве, ажыццяўляемая абавязкова з парушэннем канстытуцыйных і прававых норм, якія дзейнічаюць на даддзены момант, звычайна з прымяненнем сілы, і захватам цэнтра кіравання дзяржавай, і ажыццяўленнем фізічнай ізаляцыяй (арышта ці забойства) дзеючых яго кіраўнікоў.
- Вызначце, аб якой падзеі ідзе размова. “Крывавая нядзеля”
«Мы мирно стояли пред Зимним дворцом,
Царя с нетерпением ждали,
Как вдруг между нами и царским крыльцом
На ружьях штыки заблистали.
И рота за ротой, всё супротив нас
Вмиг фронтом развёрнуты были.
Направили дула нам в лица как раз
И в грозном молчанье застыли…
Так тихо…так жутко…
Вдруг слышится: «Пли!»…
Опомниться мы не успели,-
Свалились уж многие на снег в крови,
За залпом же залпы гремели,
И ужас объял нас.
Безумно крича,
Мы с страшного места бежали,
Израненных, мёртвых с собой волоча,
А в тыл нам стрелять продолжали!»
6. Па змесце дакумента вызначце яго назву і сутнасць. Петыцыя
- «Государь! Мы, рабочие города Санкт- Петербурга, наши жены и дети и беспомощные старцы- родители пришли к тебе, государь, искать правды и защиты. Мы обнищали, нас угнетают, обременяют непосильным трудом, над нами надругаются, в нас не признают людей, к нам относятся как к рабам, которые должны терпеть свою горькую участь и молчать».
- 2) «Тут мы ищем последнего спасения. Не откажи в помощи твоему народу, выведи его из могилы бесправия, нищеты, невежества, дай ему возможность самому вершить свою судьбу, сбрось с него невыносимый гнет чиновников. Разрушь стену между тобой и твоим народом, и пусть он правит страной вместе с тобой».
- 3) «Не отзовешься на нашу мольбу, - мы умрем здесь, на этой площади, перед твоим дворцом. Нам некуда больше идти и незачем. У нас только два пути: или к свободе и счастью, или в могилу…»
- Па змесце дакумента вызначце яго назву і сутнасць. Маніфест
На обязанность Правительства возлагаем Мы выполнение непреклонной Нашей воли:
1. Даровать населению незыблемые основы гражданской свободы на началах действительной неприкосновенности личности, свободы совести, слова, собраний и союзов.
2. Не останавливая предназначенных выборов в Государственную Думу, привлечь теперь же к участию в Думу, в мере возможности, соответствующей краткости остающегося до созыва Думы срока, те классы населения, которые ныне совсем лишены избирательных прав, предоставив за сим дальнейшее развитие начала общего избирательного права вновь установленному законодательному порядку.
3. Установить, как незыблемое правило, чтобы никакой закон не мог восприять силу без одобрения Государственной Думы и чтобы выборным от народа обеспечена была возможность действительного участия в надзоре за закономерностью действий поставленных от Нас властей.
Призываем всех верных сынов России вспомнить долг свой перед Родиною, помочь прекращению сей неслыханной смуты и вместе с Нами напрячь все силы к восстановлению тишины и мира на родной земле.
8. Параўнайце прычыны першай рускай рэвалюцыі і Лютаўскай рэвалюцыі.
Першая руская рэвалюцыя:
- большая частка сялян па-ранейшаму жыла ў беднасці, бедната вымушана была прадаваць сваю рабочую сілу;
- становішча рускіх рабочых было цяжкім, рабочы дзень доўжыўся 12, а часам і больш гадзін, прымянялася жаночая і дзіцячая праца, шырокае распаўсюджванне мелі штрафы;
- большасці насельніцтва мэты гэтай вайны былі незразумелыя;
паражэнне ў вайне прывяло да падзення аўтарытэту ўлады; вайна прывяла да росту падаткаў, да пагаршэння матэрыяльнага становішча насельніцтва, падзенне ўзроўню жыцця, што таксама выклікала масавую незадаволенасць у асяроддзі народа.
Лютаўская рэвалюцыя:
- Першая сусветная вайна абвастрыла ўсе супярэчнасці, якія былі ў грамадстве.
- Неабходнасць ліквідаваць феадальна-прыгонныя перажыткі, якія стрымлівалі развіццё краіны.
- Супярэчнасці паміж панамі і сялянамі
- Супярэчнасці паміж рабочымі і буржуазіяй.
- Супярэчнасці паміж цэнтрам і ўскраінамі.
6. Супярэчнасці паміж уладай і грамадствам.
9. Назавіце падзеі, якія адносяцца да першай рускай рэвалюцыі, а якія да Лютаўскай рэвалюцыі:
а) расстрэл мірнай дэманстрацыі ў Пецярбургу 9 студзеня
б) паўстанне на браняносцы “Пацёмкін”
в) падпісанне Мікалаем ІІ акта аб адрачэнні ад прастола на карысць свайго брата Міхаіла
г) усеагульная палітычная стачка
д) абнародаванне царскага Маніфеста 17 кастрычніка
е) снежаньскае ўзброеннае паўстанне ў Маскве
ж) пераход войска на бок паўстаўшых
з) трэцячэрвеньскі дзяржаўны пераварот
і) з’ўленне саветаў
к) двоеўладдзе.
Першая руская рэвалюцыя: а, б, г, д, е, з
Лютаўская рэвалюцыя: в, ж, і, к.
10. На вынікі рэвалюцыі 1905 – 1907 гг. існуюць розныя пункты погляду. Адны вучоныя лічаць, што рэвалюцыя пацярпела паражэнне, іншыя даказваюць, што ў выніку рэвалюцыі Расія зрабіла важны крок на шляху ператварэння краіны ў канстытуцыйную манархію. Некаторыя заходнія гісторыкі гавораць аб рэвалюцыі як аб простым паўтарэнні хаатычных народных забастовак, паўстанняў. А як думаеце вы?
ІІІ. Замацаванне
Праца па алгарытме Цыцэрона
хто - што – калі – дзе – навошта – як “+” і “-“
ІV. Дамашняе заданне
Паўтарыць §§ 16 – 23. Падрыхтавацца да самастойнай работы.
V. Падвядзенне вынікаў
Выстаўленне адзнак за працу на ўроку.
“Барацьба славянскіх народаў за нацыянальную незалежнасць уXIX – пачатку XIX ст.”
Праца з контурнай картай.
Абазначыць:
- Сінім колерам - славянскія народы.
Балгары, чэхі, харваты, сербы, палякі.
- Карычневым – межы Асманскай імперыі да 1877 г.
- Чырвонымі кропкамі – раёны нацыянальна-вызваленчага руху славян.
Балгарыя, Сербія, Польшча.
- На верхняй карце – дзяржавы, якія выступілі супраць Асманскай імперыі ў Першай Балканскай вайне.
Балгарыя, Грэцыя, Сербія, Чарнагорыя.
5. На ніжняй карце – дзяржавы, якія ваявалі супраць Балгарыі ў Другой Балканскай вайне.
Грэцыя, Асманская імперыя, Румынія, Сербія, Чарнагорыя.
- Якія прычыны Першай і Другой Балканскіх войн? У чым іх падабенства і адрозненне?
Балканскі саюз (Сербія, Балгарыя, Чарнагорыя, Грэцыя) аб’явіў вайну Турцыі і перамог.
Не дамовіўшыся аб падзеле асманскіх уладанняў (Македоніі), Балгарыя ўступіла ў вайну не толькі з Сербіяй, Чарнагорыяй і Турцыяй, але і з Румыніяй, і пацярпела паражэнне.
- Якія гістарычныя падзеі, звязаныя з выказваннем:
“парахавая бочка” Еўропы, “За нашу і вашу свабоду”.
Балканы пасля войнай за землі.
Салідарнасць з рускім народам палякаў, заклікалі да сумеснай барацьбы.
- На якія тры групы дзеляцца славяне?
Паўднёвыя, заходнія, усходнія
9. Прачытайце ўрывак з верша У. У. Маякоўскага, якім чынам яго змест звязаны з гісторыяй Польшчы.
…По длинному фронту
купе
и кают
чиновник
учтивый движется.
Сдают паспорта,
и я
сдаю
мою
пурпурную книжицу.
К одним паспортам –
улыбка у рта.
К другим –
отношение плёвое.
С почтеньем
берут, например,
паспорта
с двухспальным
английским левою.
Глазами
доброго дядю выев,
не переставая
кланяться,
берут,
как будто берут чаевые,
паспорт
американца.
на польский –
глядят,
как в афишу коза.
На польский –
выпяливают глаза
в тугой
полицейской слоновости –
откуда, мол,
и что это за
географические новости?..
Пасля падаўлення паўстання 1863 – 1864 гг. польская аўтаномія была фактычна ліквідавана. З гэтага часу ўся паўната ўлады ў каралеўстве належала царскаму намесніку. У 1867 г. Каралеўства Польскае было перайменавана ў Прывіслінскі край. У такім выглядзе “руская Польшча” праіснавала да распаду Расійскай імперыі ў 1917 г.
№ 5
«Мы мирно стояли пред Зимним дворцом,
Царя с нетерпением ждали,
Как вдруг между нами и царским крыльцом
На ружьях штыки заблистали.
И рота за ротой, всё супротив нас
Вмиг фронтом развёрнуты были.
Направили дула нам в лица как раз
И в грозном молчанье застыли…
Так тихо…так жутко…
Вдруг слышится: «Пли!»…
Опомниться мы не успели,-
Свалились уж многие на снег в крови,
За залпом же залпы гремели,
И ужас объял нас.
Безумно крича,
Мы с страшного места бежали,
Израненных, мёртвых с собой волоча,
А в тыл нам стрелять продолжали!»
№ 9
…По длинному фронту
купе
и кают
чиновник
учтивый движется.
Сдают паспорта,
и я
сдаю
мою
пурпурную книжицу.
К одним паспортам –
улыбка у рта.
К другим –
отношение плёвое.
С почтеньем
берут, например,
паспорта
с двухспальным
английским левою.
Глазами
доброго дядю выев,
не переставая
кланяться,
берут,
как будто берут чаевые,
паспорт
американца.
на польский –
глядят,
как в афишу коза.
На польский –
выпяливают глаза
в тугой
полицейской слоновости –
откуда, мол,
и что это за
географические новости?..
Праца з контурнай картай.
Абазначыць:
- Сінім колерам - славянскія народы.
Балгары, чэхі, харваты, сербы, палякі.
- Карычневым – межы Асманскай імперыі да 1877 г.
- Чырвонымі кропкамі – раёны нацыянальна-вызваленчага руху славян.
Балгарыя, Сербія, Польшча.
- На верхняй карце – дзяржавы, якія выступілі супраць Асманскай імперыі ў Першай Балканскай вайне.
Балгарыя, Грэцыя, Сербія, Чарнагорыя.
5. На ніжняй карце – дзяржавы, якія ваявалі супраць Балгарыі ў Другой Балканскай вайне.
Грэцыя, Асманская імперыя, Румынія, Сербія, Чарнагорыя.
раскрыть » / « свернуть